Fruškogorski manastiri
Ikone u duborezu – Unikatni ručni rad
Najpoznatiji fruškogorski majstor za izradu unikatnih ikona u duborezu.
Manastiri Fruške gore su jedinstvena grupa sakralnih objekata nastala u periodu od XV do XVIII veka. Od 35 izgrađenih manastira do danas je sačuvano 15. Kao kulturne i istorijske vrednosti nalaze se pod zaštitom UNESCO-a. Ovi manastiri su kroz istoriju predstavljali simbol nacionalnog otpora Srba Turskoj imperiji i zaštitnike velikog nacionalnog blaga, oličenog u sakralnoj umetnosti i arhitekturi, čuvanju duha i kolektivnog pamćenja naroda.
Danas su aktivni sledeći manastiri: Krušedol, Petkovica, Rakovac, Velika Remeta, Divša, Novo Hopovo, Staro Hopovo, Jazak, Mala Remeta, Grgeteg, Beočin, Privina Glava, Šišatovac, Kuvežedin i Vrdnik-Ravanica. Po istorijskim izvorima, ovi manastiri su nastali u prvoj polovini šesnaestog veka, ali legende govore da su nastali u periodu između dvanaestog i petnaestog veka.
Svi manastiri su locirani na području od 50 kilometara dužine i 10 kilometara širine. Tokom pet vekova oni su bili kičma duhovnog i političkog života Srba. Nastali u periodu velikih seoba, manastiri su postali centri koji su negovali kult poslednje srpske despotske porodice Brankovića, po uzoru na staru Nemanjićku dinastiju kao istorijski uzor. To objašnjava razvoj duhovnih vrednosti u ovim manastirima kao kult pojedinačnih svetaca, čiji se ostaci čuvaju u njima. Manastiri Šišatovac, Novo Hopovo, Vrdnik-Ravanica, Beočin, Privina glava i Jazak još nose posledice bombardovanja NATO avijacije 1999.
Ravanica (Vrdnik): sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg
U mestu Vrdnik na južnim padinama Fruške Gore nalazi se ovaj manastir. Jedini je manastir ovih krajeva koji se nalazi u samom naseljenom mestu. Prvobitna stara crkva bila je posvećena Svetom Jovanu Krstitelju. Nova sadašnja crkva posvećena je Vaznesenju Gospodnjem. Prvi pomeni potiču iz 1589. godine, mada se smatra da je znatno stariji. Ktitor je bio sremski mitropolit Serafim. Malo se zna o njemu sve do 1697. godine kada su ga naselili monasi manastira Ravanice iz Srbije bežeći pred Turcima.
Tada su sa sobom doneli mošti Kneza Lazara, obnovili su crkvu i posvetili je Vaznesenju, kao što je i crkva Ravanica kod Ćuprije. Po njoj je i ovaj manastir nazvan Ravanica. Treći, današnji izgled, crkva i manastirski kompleks dobili su 1801-1811. Manastir čine crkva, tri krila konaka, ogradni zid i barokni zvonik.
Ikonostas
Ikonostas je izrezbario Marko Vujatović (1809-14), a pozlatio ga je Petar Čortanović. Crkvu i ikonostas oslikao je Dimitrije Avramović između 1851-1853. godine. Ikonostas ima 42 ikone. U samoj crkvi sa desne strane oltara u kivotu su sve do 1989. godine ležale mošti Svetog Kneza Lazara. Danas je tu prazan kivot, a pored njega se u staklenoj kutiji nalazi deo kosti Kneza Lazara. U crkvi se nalaze i mošti Svete Velikomučenice Anastasije iz 3. veka, kao i svetinje sa Hristovog groba. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
Privina Glava: sa crkvom Svetih Arhangela
Nalazi se na krajnjim zapadnim obroncima Fruške Gore. Po legendi, manastir je podigao vlastelin Priba ili Priva u 12. veku. Verovatnije je da ga je podigao Jovan Branković u 15. veku.
Prvi pisani pomen
Prvi pisani pomen je iz 1566. u turskim dokumentima. Sadašnji izgled crkva je dobila 1741. godine. Građena je od raznobojnog kamena i ima visoku osmougaonu kupolu. Živopis crkva je dobila 1791. godine, a slikao ga je Kuzman Kolarić, koji je oslikao i ikonostas sa 41 ikonom. Posebno je interesantna kapa Despota Jovana Brankovića koja se čuva u manastirskoj riznici. U II svetskom ratu je opljačkan. Danas je manastir u dobrom stanju, aktivan je, ženski i o njemu brinu monahinje.
Divša: sa crkvom Svetog Nikole
Nalazi se na jugozapadnim obroncima Fruške Gore, u prelepoj šumovitoj dolini. Podigao ga je despot Jovan Branković krajem 15. i početkom 16. veka. Najstariji pisani pomen manastira potiče iz 1566. godine. Dugo je bio metoh manastira Kuveždin. Godine 1753. izvršena je velika obnova crkve i urađen je ikonostas, koji je oslikao Todor Valjevac. Crkva je zidana od kamena i opeke. Zvonik je dozidan 1764. godine. Tokom II svetskog rata opljačkan je i oštećen. Radovi na manastirskom kompleksu su u toku. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu dve monahinje.
Kuveždin: sa crkvom Svetog Save
Na jugozapadu Fruške Gore nalaze se ruševine ovog Svetosavskog manastira. Manastirska crkva je posvećena Svetom Savi i njegovom ocu Stefanu Nemanji (Sv. Simeon). Manastir je podigao srpski despot Stefan Štiljanović 1520. godine.
Stara manastirska crkva
Stara crkva je propala, pa je početkom 19. veka počela obnova. Nova crkva sagrađena je 1815. pod baroknim uticajem. Živopisao ju je 1853. Pavle Simić. Ikonostas je imao 46 ikona, od kojih je sačuvano samo 20. Za vreme II svetskog rata manastir je teško stradao. Danas su radovi na obnovi u toku. Uređen je konak, a obnavlja se kupola i barokni zvonik. Manastir je zvanično muški.
Petkovica: sa crkvom Svete Petke
Na jugozapadu Fruške Gore, pored Šišatovca, nalazi se ovaj manastir koji spada među najstarije. Podigla ga je Jelena Štiljanović, udovica despota Stefana Štiljanovića. Prvi pisani pomen je iz 1561. godine. Bio je metoh manastira Šišatovac.
Crkva
Crkva je zidana od kamena, sa osnovom u obliku krsta. Manjih je dimenzija. Freske su prilično uništene. Ikonostas iz 1735. nije sačuvan. Velika svetinja manastira su mošti Svete Petke (njena ruka), koja se nalazi u kivotu. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu tri monahinje.
Šišatovac: sa crkvom Rođenja Presvete Bogorodice
Na jugozapadnim padinama Fruške Gore nalazi se ovaj manastir. Podigli su ga monasi manastira Žiče 1520. godine. Današnja monumentalna crkva sazidana je 1758. godine i rađena je 20 godina. Preovlađuje barokni stil.
Zvonik i istorija
Zvonik je posvećen Svetom Đorđu, a podigao ga je 1742. pukovnik Vuk Isaković, glavni junak “Seoba” Miloša Crnjanskog. Crkvu je oslikao Grigorije Davidović Obšić. U toku II svetskog rata crkva i konaci su skoro uništeni. Danas je crkva obnovljena u građevinskom smislu. Manastir je zvanično muški.
Bešenovo: sa crkvom Sv. Arhangela
Ruševine i obnovljeni kompleks manastira Bešenovo nalaze se u Bešenovačkom Prnjavoru. Manastir je osnovao u 13. veku kralj Dragutin. Ovaj manastir je doživeo najtragičniju sudbinu od svih na Fruškoj Gori. U II svetskom ratu je opljačkan, miniran i na kraju uništen bombardovanjem do temelja. Obnova manastira je u toku, a nova crkva je sagrađena i osveštana 2022. godine.
Mala Remeta: sa crkvom Pokrova Presvete Bogorodice
Na središnjem delu Fruške Gore nalazi se ovaj, zasigurno najmanji, a možda i najlepši fruškogorski manastir. Prema predanju, osnovao ga je “sremski kralj” Dragutin. Najstariji podaci potiču iz turskih knjiga iz 1545. godine. Turci su ga spalili, a obnovljen je krajem 17. veka.
Crkva
Crkva ima krstobraznu osnovu u tradicionalnom vizantijsko-srpskom stilu. Izgled crkve je rustičan i odiše duhom starih vremena. Ikonostas iz 1757. ima 53 ikone, a prestone je uradio Janko Halkozović. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
Beočin: sa crkvom Vaznesenja Gospodnjeg
Na severnim padinama Fruške Gore u Beočinu nalazi se ovaj manastir čiji je osnivač nepoznat. Prvi pisani podaci su iz 1566. godine. Današnji izgled dobio je 1731. godine. Konaci su završeni 1741, kada je izgrađen i zvonik na tri sprata. Ikonostas je veoma visok i ima 62 ikone, a radili su ga Janko Halkozović, Dimitrije Bačević, Teodor Kračun i Georgije Zograf. Manastir ima lep park u kome se nalazi kapela posvećena Svetom Đorđu iz 1905. godine. Manastir je aktivan i o njemu brinu monahinje.
Rakovac: sa crkvom Sveti Vrači Kuzman i Damjan
Po predanju, podigao ga je Veliki komornik Despota Jovana Brankovića, Raka Milošević, 1498. godine. U II svetskom ratu manastir je teško stradao. Crkva je rekonstruisana 1958/59. godine. U svoje vreme, manastir je bio kulturno i prepisivačko središte. Tu je prepisan Dušanov Zakonik i završen čuveni rakovački rukopisni Srbljak. Radovi na manastirskim konacima su u toku. Manastir je aktivan, mešovit i o njemu brinu monasi i monahinje.
Jazak: sa crkvom Svete Trojice
Na južnim padinama Fruške Gore, na kraju sela Jazak, nalazi se istoimeni manastir. Gradnja današnjeg, Novog Jazka, počela je 1736. godine, jer je stari postao pretesan. Godine 1705. u Stari Jazak donete su mošti Cara Uroša Nejakog.
Novi Jazak
Posvećen je Svetoj Trojici. Unutrašnjost crkve je živopisana 1761. godine, a ukrašava je ikonostas koji je radio Dimitrije Bačević 1769. godine, sa 58 ikona. Ispred stuba i freske nalazi se kivot sa moštima cara Uroša. Manastirski kompleks se sastoji od crkve sa zvonikom i konaka koji sa tri strane okružuju crkvu. Manastir je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
Staro Hopovo: sa crkvom Sv. Pantalejmona
Izolovan i nepristupačan, udaljen je oko dva kilometra od Novog Hopova. Od manastirskog kompleksa ostala je jedino crkva. Narodna legenda pripisuje osnivanje ovog manastira despotu Đorđu Brankoviću (1496-1502).
Istorija i arhitektura
Prvi pouzdani podatak potiče iz 1546. godine iz turskog popisa Srema. Manastirska crkva, zidana kamenom, mala je jednobrodna građevina sa centralnom apsidom. Skladnih je odnosa i arhaične dekoracije. Nad naosom je podignuto veliko, spolja desetostrano kube.
Novo Hopovo: sa crkvom Svetog oca Nikolaja
Na južnim padinama Fruške Gore kod Iriga nalazi se ovaj manastir, koji je, uz Krušedol, jedan od najznačajnijih u Vojvodini po svojoj arhitekturi i prosvetnoj ulozi. Arhitektura crkve ima sve odlike moravske škole. Živopisana je u dva navrata u 17. veku. Ovde se zamonašio Dositej Obradović i proveo tri godine. Ikonostas je radio Teodor Kračun 1770. godine. U manastiru se nalaze mošti Svetog Teodora Tirona. Manastir Novo Hopovo je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
Grgeteg: sa crkvom Svetog Nikole
Između Beograda i Novog Sada, sedam km od Iriga, nalazi se manastir Grgeteg. Po legendi, podigao ga je despot Vuk Grgurević (Zmaj Ognjeni Vuk). Današnji izgled manastir duguje igumanu Ilarionu Ruvarcu, koji je 1899. dao da se uradi novi, jedinstveni ikonostas od kamena, mermera i kovanog gvožđa. Ikone je radio Uroš Predić.
Ikonostas i unutrašnjost
Ikonostas pleni svojom lepotom i ima 21 ikonu velikih dimenzija. Unutrašnjost crkve nije živopisana, ali su zidovi ukrašeni floralnim ornamentima. Postoji i mala zimska crkva posvećena Svetom Serafimu Sarovskom. Manastir je aktivan i o njemu brinu monasi i monahinje.
Velika Remeta: sa crkvom Svetog Dimitrija
Severoistočno od Iriga, u šumskom okruženju, nalazi se manastir Velika Remeta. Po predanju, podigao ga je kralj Dragutin. Prvi pisani pomen je iz 1541. godine. Crkva je sazidana od kamena i opeke. Manastirski konaci opkoljavaju crkvu sa sve četiri strane, dajući joj izgled tvrđave.
Zvonik i muzej
U manastiru dominira veliki zvonik podignut 1734/35. godine, jedan od najstarijih i najviših u Sremu, sa 38,60 m visine. U konaku je osnovan muzej stare srpske crkvene muzike. Potrebna je detaljna restauracija crkve. Manastir je aktivan i o njemu brinu monasi i monahinje.
Krušedol: sa crkvom Blagovesti Bogorodice
Na obroncima Fruške Gore nalazi se ovaj drevni manastir, okružen parkom. Jedna od dragocenosti manastira je njegov ikonostas, koji se sastoji od 36 ikona iz različitih perioda. Ispod ikonostasa se nalazi kivot sa moštima svetih Brankovića (Maksima, Stefana, Jovana i Angeline).
Mauzolej
Danas manastir privlači pažnju i kao mauzolej. Tu su sahranjeni, pored Brankovića, i patrijarh Arsenije III Čarnojević, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta, vojvoda Stefan Šupljikac, knjeginja Ljubica Obrenović i kralj Milan Obrenović. Za vreme II Svetskog rata manastir je opljačkan. Manastir Krušedol je aktivan, ženski i o njemu brinu monahinje.
Fruškogorski manastiri
Ikone u duborezu – Unikatni ručni rad
Najpoznatiji fruškogorski majstor za izradu unikatnih ikona u duborezu.
